Συνταγή για μια νέα πολεοδομία
Ζιλ Ιβαίν (Ιβάν Στσεγκλώφ)
Μετάφραση: Μαρία Φραγκάκη
[Το άρθρο σε μορφή pdf: formulary.pdf]
ΣΥΝΤΑΓΗ
ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ
Κύριε, είμαι από άλλη χώρα
Πλήττουμε στην πόλη, ο Ναός του Ήλιου δεν υπάρχει πια. Ανάμεσα στα πόδια των περαστικών γυναικών οι ντανταϊστές αναζητούσαν ένα γαλλικό κλειδί και οι σουρεαλιστές μια κρυστάλλινη κούπα. Αυτό χάθηκε. Ξέρουμε να διαβάζουμε στα πρόσωπα όλες τις υποσχέσεις – το τελευταίο στάδιο της μορφολογίας. Η ποίηση των αφισών διήρκεσε είκοσι χρόνια. Πλήττουμε στην πόλη, πρέπει να καταβάλλουμε τεράστιες προσπάθειες για να συνεχίσουμε να ανακαλύπτουμε τα μυστήριο στις πινακίδες των δρόμων – το τελευταίο στάδιο του χιούμορ και της ποίησης.
ΤΑ ΛΟΥΤΡΑ ΤΩΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΩΝ
ΚΡΕΑΤΟΜΗΧΑΝΕΣ
ΖΩΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ NOTRE DAME
ΤΟ ΦΑΡΜΑΚΕΙΟ ΤΩΝ ΣΠΟΡ
ΤΟ ΠΑΝΤΟΠΩΛΕΙΟ ΤΩΝ ΜΑΡΤΥΡΩΝ
ΔΙΑΦΑΝΕΣ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ
ΠΡΙΟΝΙΣΤΗΡΙΟ ΤΟ ΧΡΥΣΟ ΧΕΡΙ
ΚΕΝΤΡΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ[1]
ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΑΝΝΗΣ[2]
ΤΟ ΚΑΦΕ ΤΗΣ 5ης ΛΕΩΦΟΡΟΥ
ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΤΩΝ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΠΑΝΣΙΟΝ ΣΤΟΝ ΚΗΠΟ
ΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ
ΑΓΡΙΟΣ ΔΡΟΜΟΣ[3]
Και η πισίνα στην Οδό των Κοριτσιών. Και το αστυνομικό τμήμα στην Οδό Ραντεβού. Η χειρουργική κλινική και το κρατικό γραφείο ευρέσεως εργασίας στην Αποβάθρα των Χρυσοχόων[4]. Τα πλαστικά λουλούδια στην οδό του Ήλιου. Το Ξενοδοχείο Τα Κελάρια του Κάστρου, το Μπαρ του Ωκεανού και το καφέ Πηγαινέλα. Το Ξενοδοχείο της Εποχής.
Και το παράξενο άγαλμα του Δρος Φιλίπ Πινέλ, ευεργέτη των τρελών, που αγωνία τα τελευταία βράδια του καλοκαιριού.[5] Εξερευνήστε το Παρίσι.
Και εσύ, ξεχασμένη, οι αναμνήσεις σου λεηλατημένες από όλους τους φόβους της υφηλίου, εξόκειλες στα Κόκκινα Κελάρια της οδού Pali-Kao, χωρίς μουσική και χωρίς γεωγραφία, δεν φεύγεις πια για τη hacienda όπου οι ρίζες συλλογιούνται το παιδί και όπου το κρασί καταλήγει σε παραμύθια του αλμανάκ. Όλα τέλειωσαν. Τη hacienda[6], δεν θα την δεις. Δεν υπάρχει.
Η hacienda πρέπει να χτιστεί.
Όλες οι πόλεις είναι γεωλογικές. Δεν μπορείς να κάνεις τρία βήματα χωρίς να συναντήσεις φαντάσματα, οπλισμένα με όλο το κύρος των θρύλων τους. Κινούμαστε σε ένα κλειστό τοπίο που τα σημεία αναφοράς του μας τραβάνε συνεχώς στο παρελθόν. Κάποιες μεταβαλλόμενες γωνίες, κάποιες αδιόρατες προοπτικές μας επιτρέπουν να διακρίνουμε φευγαλέα νέους τρόπους αντίληψης του χώρου, αλλά αυτή η θέαση παραμένει αποσπασματική. Πρέπει να την αναζητήσουμε στα μαγικά μέρη των λαϊκών παραμυθιών και στα γραπτά των σουρεαλιστών: κάστρα, ατελείωτα τείχη, μικρά ξεχασμένα μπαρ, σπηλιές των μαμούθ, καθρέφτες των καζίνο.
Αυτές οι ξεπερασμένες εικόνες διατηρούν μια μικρή καταλυτική δύναμη, άλλα είναι σχεδόν αδύνατο να τις χρησιμοποιήσουμε σε μια συμβολική πολεοδομία χωρίς να τις ανανεώσουμε, δίνοντάς τους ένα νέο νόημα. Είχαν κάποια γοητεία τα άλογα που γεννιούνταν μέσα από τη θάλασσα, οι κίτρινοι νάνοι της τύχης[7], αλλά σε καμία περίπτωση δεν προσαρμόζονται στις απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής. Διότι βρισκόμαστε στον εικοστό αιώνα, παρόλο που λίγοι άνθρωποι το έχουν πάρει χαμπάρι. Το πνεύμα μας στοιχειωμένο από τα παλιά αρχέτυπα έχει μείνει πολύ πίσω από τις προηγμένες μηχανές. Οι πολλαπλές απόπειρες να ενσωματώσουμε τη σύγχρονη επιστήμη μέσα σε νέους μύθους παραμένουν ανεπαρκείς. Στο μεταξύ, το αφηρημένο έχει εισβάλει σε όλες τις τέχνες, ειδικά στη σύγχρονη αρχιτεκτονική. Η καθαρή πλαστικότητα, άψυχη και χωρίς ιστορία, καθησυχάζει και ψυχραίνει το μάτι. Αλλού υπάρχουν διαφορετικά αποσπάσματα ομορφιάς, ενώ απομακρύνεται όλο και περισσότερο η γη της επαγγελίας των νέων συνθέσεων. Όλοι αμφιταλαντεύονται συναισθηματικά ανάμεσα στο ζωντανό παρελθόν και στο ήδη νεκρό μέλλον.
Δεν σκοπεύουμε να παρατείνουμε τους μηχανιστικούς πολιτισμούς και την ψυχρή αρχιτεκτονική που οδηγούν τελικά σε μια πληκτική σχόλη.
Προτείνουμε την εφεύρεση νέων, μεταβαλλόμενων τοπίων.[8]
***
Αφήνουμε στον κύριο Λε Κορμπυζιέ το στυλ του – ένα στυλ κατάλληλο για εργοστάσια και για νοσοκομεία. Και για τις φυλακές του μέλλοντος. Δεν χτίζει εξάλλου ήδη εκκλησίες; Δεν γνωρίζω από τι καταπιέζεται αυτό το άτομο –που το άσχημο πρόσωπό του είναι τόσο αποκρουστικό όσο και οι αντιλήψεις του για τον κόσμο– ώστε να θέλει να συνθλίψει τους ανθρώπους κάτω από φρικτές μάζες τσιμέντου, ενός ευγενούς υλικού που θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί για την εναέρια διάρθρωση του χώρου, ξεπερνώντας τον φλογωτό γοτθικό ρυθμό. Η δύναμη του κρετινισμού του είναι τεράστια. Ένα μοντέλο του Λε Κορμπυζιέ είναι η μοναδική εικόνα που μου ξυπνάει στο μυαλό την ιδέα της ακαριαίας αυτοκτονίας. Μαζί του εξαφανίζεται κάθε υπόλειμμα χαράς. Και αγάπης, πάθους και ελευθερίας.
***
Το σκοτάδι υποχωρεί μέσα στον τεχνητό φωτισμό και οι εποχές μέσα στα κλιματιζόμενα δωμάτια. Η νύχτα και το καλοκαίρι χάνουν τη γοητεία τους και η αυγή εξαφανίζεται. Ο άνθρωπος της πόλης θέλει να απομακρυνθεί[9] από την κοσμική πραγματικότητα και γι’ αυτό δεν την ονειρεύεται πια. Η αιτία είναι προφανής: Το όνειρο πηγάζει από την πραγματικότητα και πραγματώνεται σε αυτήν.
Οι πιο πρόσφατες εξελίξεις στην τεχνολογία επιτρέπουν τη συνεχή επαφή μεταξύ του ατόμου και της κοσμικής πραγματικότητας, εξαλείφοντας τις όποιες δυσκολίες. Οι γυάλινες οροφές μάς επιτρέπουν να βλέπουμε τα αστέρια και τη βροχή. Το κινούμενο σπίτι ακολουθεί την πορεία του ήλιου. Οι συρόμενοι τοίχοι του επιτρέπουν στη βλάστηση να εισβάλλει στη ζωή. Τοποθετημένο επάνω σε ράγες, μπορεί το πρωί να πάει στη θάλασσα και το βράδυ να επιστρέψει στο δάσος.
Η αρχιτεκτονική είναι ο απλούστερος τρόπος για να συναρθρώσουμε τον χρόνο με τον χώρο, για να διαμορφώσουμε την πραγματικότητα, να ονειρευτούμε. Δεν πρόκειται μόνο για την πλαστική συνάρθρωση και διαμόρφωση, που εκφράζει μια εφήμερη ομορφιά. Αλλά για μια επιδραστική διαμόρφωση, η οποία εγγράφεται στην αιώνια καμπύλη των ανθρώπινων επιθυμιών και της προόδου εκπλήρωσης αυτών των επιθυμιών.
Η αρχιτεκτονική του αύριο θα αποτελέσει, επομένως, το μέσο για να αλλάξει ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε σήμερα τον χρόνο και τον χώρο.[10]
Το αρχιτεκτονικό συγκρότημα θα μπορεί να τροποποιηθεί. Η μορφή του θα αλλάζει εν μέρει ή ολοκληρωτικά ανάλογα με τις επιθυμίες των κατοίκων του.
***
Μπορούμε να μιλάμε για μια νέα αρχιτεκτονική μόνο αν αυτή εκφράζει έναν νέο πολιτισμό (είναι ξεκάθαρο ότι δεν υπάρχει ούτε πολιτισμός ούτε αρχιτεκτονική εδώ και αιώνες, παρά μόνο πειράματα, που τα περισσότερα είναι αποτυχημένα. Μπορούμε να μιλήσουμε για τη γοτθική αρχιτεκτονική αλλά δεν υπάρχει μαρξιστική ή καπιταλιστική αρχιτεκτονική, αν και αυτά τα δύο συστήματα αποκαλύπτουν παρόμοιες τάσεις, κοινούς στόχους).
Ο καθένας λοιπόν έχει το δικαίωμα να μας ρωτήσει σε ποιο πρόγραμμα για τον πολιτισμό θέλουμε να θεμελιώσουμε την αρχιτεκτονική. Θα αναφέρω εν τάχει τις αρχές αυτού του πολιτισμού:
- Μια νέα αντίληψη του χώρου (μια θρησκευτική ή μη θρησκευτική κοσμογονία).
- Μια νέα αντίληψη του χρόνου (ξεκινώντας τη μέτρηση από το μηδέν, διάφοροι τρόποι ξετυλίγματος του χρόνου).
- Μια νέα αντίληψη των συμπεριφορών (ηθική, κοινωνιολογία, πολιτική, δίκαιο. Η οικονομία αποτελεί μόνο ένα μέρος των κανόνων συμπεριφοράς που είναι αποδεκτοί από έναν πολιτισμό).
Οι παλιότερες κοινότητες πρόσφεραν στις μάζες μια απόλυτη αλήθεια και μυθικά πρότυπα που δεν επιδέχονταν αμφισβήτηση. Η εισαγωγή της έννοιας της σχετικότητας στο σύγχρονο πνεύμα επιτρέπει να διακρίνουμε την ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ διάσταση του επερχόμενου πολιτισμού, αν και αυτή η λέξη δεν με ικανοποιεί. Ας πούμε καλύτερα την πιο ρευστή, την πιο «παιγνιώδη» διάστασή του. (Για πολύ καιρό θεωρείτο ότι οι μαρξιστικές χώρες κινούνταν προς αυτή την κατεύθυνση. Είναι πλέον γνωστό ότι αυτή η απόπειρα εξελίχθηκε σύμφωνα με την παλιά, συνηθισμένη πορεία των πραγμάτων, για να καταλήξει σε χρόνο ρεκόρ στη δογματική αποστέωση και σε μορφές που έχουν απολιθωθεί μέσα στη παρακμή τους. Ένα νέο ξεκίνημα είναι πιθανόν εφικτό, αλλά αυτό το ζήτημα δεν θα εξεταστεί εδώ.)
Στη βάση αυτού του μεταβαλλόμενου πολιτισμού, η αρχιτεκτονική θα είναι, τουλάχιστον στην αρχή, ένα μέσο για να πειραματιστούμε[11] με τους χιλιάδες τρόπους αλλαγής της ζωής, ενόψει μιας σύνθεσης που δεν μπορεί παρά να είναι μεγαλειώδης.
***
Μια ψυχική ασθένεια έχει κυριεύσει τον πλανήτη: ο ευτελισμός. Έχουν όλοι υπνωτιστεί από την παραγωγή και τις ανέσεις – δίκτυο αποχέτευσης, ασανσέρ, μπάνιο, πλυντήριο.
Αυτή η κατάσταση πραγμάτων που είναι προϊόν του αγώνα εναντίον της φτώχειας, έχει αφήσει πίσω της τον αρχικό της στόχο –την απελευθέρωση της ανθρωπότητας από τον μόχθο της επιβίωσης– και έχει γίνει μια εικόνα που στοιχειώνει το παρόν. Ανάμεσα στον έρωτα και τον αυτόματο σκουπιδοφάγο, η νεολαία έχει σε όλες τις χώρες επιλέξει τον σκουπιδοφάγο. Έχει γίνει αναγκαία μια ολοκληρωτική ψυχική αλλαγή, μέσα από την αποκάλυψη των ξεχασμένων επιθυμιών, μέσα από τη δημιουργία ολότελα νέων και μέσα από την εντατική προπαγάνδα υπέρ τους.
***
O Γκυ Ντεμπόρ έχει ήδη επισημάνει ότι η ανάγκη για την κατασκευή καταστάσεων αποτελεί μια από τις βασικές επιθυμίες πάνω στις οποίες θα θεμελιωθεί ο επερχόμενος πολιτισμός. Η ανάγκη της δημιουργίας χωρίς όρια ήταν πάντοτε στενά συνδεδεμένη με την ανάγκη του παιχνιδιού με την αρχιτεκτονική, τον χρόνο και τον χώρο. Ένα παράδειγμα αρκεί για να το δείξει: το φυλλάδιο του Palais de Paris που διανέμεται στον δρόμο. (οι διακηρύξεις των δημιουργών αποτελούν πάντα εκδηλώσεις του συλλογικού ασυνείδητου):
ΧΑΜΕΝΕΣ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ
Μεγάλες Εκδηλώσεις
ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗΣ
ΦΩΤΙΣΤΙΚΑ ΕΦΕ
ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΤΗ ΝΥΧΤΑ
Ε Ν Τ Ε Λ Ω Σ Ζ Ω Ν Τ Α Ν Α
Η αυλή των θαυμάτων[12]: μια εντυπωσιακή αναπαράσταση της παλιάς μεσαιωνικής συνοικίας σε μια επιφάνεια πάνω από τριακόσια τετραγωνικά μέτρα, με ετοιμόρροπα σπίτια που κατοικούνται από ληστές, ζητιάνους, ακόλαστους, υπηκόους του τρομερού Βασιλιά των Ζητιάνων ο οποίος αποδίδει δικαιοσύνη πάνω στο κάρο του.
Ο Πύργος του Νελ[13]: Ο επιβλητικός όγκος ενός τρομακτικού πύργου υψώνεται στον σκοτεινό ουρανό, ανάμεσα στα μαύρα σύννεφα. Ο Σηκουάνας σιγοκυλάει. Μια βάρκα πλησιάζει. Δύο πληρωμένοι δολοφόνοι παραμονεύουν το θύμα τους στη σκιά,
κ.λπ.
Άλλα παραδείγματα αυτής της επιθυμίας για την κατασκευή καταστάσεων έρχονται από το παρελθόν. Έτσι και στην ιστορία του Edgar Poe για τον άνθρωπο που έδωσε την περιουσία του για την κατασκευή τοπίων. Ή στη ζωγραφική του Claude Lorrain. Πολλοί από τους θαυμαστές του δεν ξέρουν πού να αποδώσουν τη γοητεία των έργων του. Μιλούν για το φως που τα κατακλύζει. Έχει πράγματι κάτι το περίεργο αλλά αυτό δεν μπορεί από μόνο του να εξηγήσει γιατί αποπνέουν μια διαρκή πρόσκληση για ταξίδι. Αυτή η ατμόσφαιρα δημιουργείται από έναν ασυνήθιστο αρχιτεκτονικό χώρο. Τα παλάτια βρίσκονται ακριβώς δίπλα στη θάλασσα και διαθέτουν «άχρηστους» κρεμαστούς κήπους, όπου η βλάστηση ξεφυτρώνει στα πιο ασυνήθιστα σημεία. Η πρόκληση για περιπλάνηση εγείρεται από την εγγύτητα των πλοίων στις θύρες των παλατιών.
Ο Ντε Κίρικο συνεχίζει να είναι ένας από τους πιο αξιόλογους προδρόμους της αρχιτεκτονικής. Καταπιάστηκε με τα προβλήματα της απουσίας και της παρουσίας μέσα στον χώρο και τον χρόνο.
Γνωρίζουμε ότι ένα αντικείμενο, το οποίο δεν αντιληφθήκαμε συνειδητά σε μια πρώτη επίσκεψη, προκαλεί με την απουσία του μια ακαθόριστη εντύπωση σε επόμενες επισκέψεις: μέσω μιας χρονικής επαναφοράς, η απουσία του αντικειμένου γίνεται αισθητή παρουσία. Ακριβέστερα: παρόλο που η εντύπωση που δημιουργείται παραμένει ακαθόριστη, ο χαρακτήρας της κυμαίνεται από τη γαλήνια χαρά μέχρι τον τρόμο, ανάλογα με το είδος του αντικειμένου που απουσιάζει και τη σημασία που του δίνει ο επισκέπτης. (Δεν έχει ιδιαίτερη σημασία που σε αυτή τη συγκεκριμένη περίπτωση η ψυχική κατάσταση μεταφέρεται με τη μνήμη. Επέλεξα αυτό το παράδειγμα μόνο χάριν ευκολίας.)
Στη ζωγραφική του Ντε Κίρικο (της περιόδου των Στοών) ο κενός χώρος δημιουργεί έναν πλήρη χρόνο. Είναι εύκολο να φανταστεί κανείς τι μέλλον επιφυλάσσουμε σε τέτοιους αρχιτέκτονες και ποια θα είναι η επιρροή που θα έχουν στις μάζες. Δεν μπορούμε παρά να αισθανθούμε περιφρόνηση για έναν αιώνα που εκτοπίζει τέτοιες μακέτες μέσα στα λεγόμενα μουσεία. Δεν χρειάζεται να δοθεί στον Ντε Κίρικο το ελεύθερο να κάνει ό,τι θέλει στην Place de la Concorde και τον Οβελίσκο της, θα μπορούσαν απλώς ορισμένες επιχειρήσεις να του εμπιστευτούν την κατασκευή των κήπων που «διακοσμούν» αρκετές πύλες της πρωτεύουσας
Αυτή η νέα θεώρηση για τον χρόνο και τον χώρο, που θα αποτελέσει τη θεωρητική βάση των μελλοντικών οικοδομημάτων, δεν είναι ολοκληρωμένη κι ούτε θα ολοκληρωθεί ποτέ αν δεν πειραματιστούμε με τη συμπεριφορά μέσα σε πόλεις που θα κατασκευαστούν για αυτό τον σκοπό. Πόλεις που, εκτός από τις εγκαταστάσεις που θα παρέχουν ένα μίνιμουμ επίπεδο άνεσης και ασφάλειας, θα συγκεντρώνουν συστηματικά κτίρια που θα έχουν μεγάλη δύναμη διέγερσης και υποβολής, συμβολικά οικοδομήματα που θα αναπαριστούν επιθυμίες, δυνάμεις και γεγονότα από το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Η ορθολογική διεύρυνση των παλιών θρησκευτικών συστημάτων, των παραμυθιών και, κυρίως, της ψυχανάλυσης προς όφελος της αρχιτεκτονικής γίνεται όλο και πιο επείγουσα κάθε μέρα που περνάει, καθώς εξαφανίζονται όλα όσα μας παθιάζουν.
Κατά κάποιον τρόπο, καθένας θα ζει στον προσωπικό του «καθεδρικό ναό». Θα υπάρχουν δωμάτια που θα μας κάνουν να ονειρευόμαστε καλύτερα από τα ντραγκς και σπίτια όπου δεν θα μπορούμε παρά να ερωτευόμαστε. Μέρη που θα ασκούν ακαταμάχητη έλξη στους ταξιδιώτες…
Αυτό το έργο μπορεί να συγκριθεί με τους κινέζικους και τους ιαπωνικούς κήπους των ψευδαισθήσεων – με τη διαφορά ότι αυτοί δεν είναι φτιαγμένοι για μόνιμη διαβίωση. Στην είσοδο του Γελοίου Λαβύρινθου που βρίσκεται στον Βοτανικό Κήπο, όπου μπορούμε να διαβάσουμε την πιο συντηρητική βλακεία, η Αριάδνη απεργεί:
ΑΠΑΓΟΡΕΥΟΝΤΑΙ ΤΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΣΤΟΝ ΛΑΒΥΡΙΝΘΟ
Μπορούμε να φανταστούμε αυτή την πόλη ως τυχαία σύνθεση κάστρων, σπηλαίων, λιμνών, κ.λπ. Θα αποτελούσε το μπαρόκ στάδιο της πολεοδομίας θεωρημένης ως μέσου γνώσης. Αλλά αυτή η θεωρητική φάση είναι ήδη ξεπερασμένη. Γνωρίζουμε ότι θα μπορούσε να κατασκευαστεί ένα σύγχρονο κτίριο χωρίς καμιά εξωτερική ομοιότητα με ένα μεσαιωνικό κάστρο, που, ωστόσο, θα διατηρούσε και θα πολλαπλασίαζε την ποιητική δύναμη του Κάστρου (μέσα από τη διατήρηση των απολύτως απαραίτητων γραμμών, τη μετατόπιση κάποιων άλλων, την τοποθέτηση των παραθύρων, την τοπογραφική του θέση κ.λπ.)
Οι γειτονιές αυτής της πόλης θα μπορούσαν να ανταποκρίνονται σε όλο το φάσμα των συναισθημάτων που κανείς βιώνει τυχαία στην καθημερινή ζωή.
Παράξενη Συνοικία – Χαρούμενη Συνοικία, ειδικότερα προορισμένη για κατοίκηση – Αριστοκρατική και Τραγική Συνοικία (για καλά παιδιά) – Ιστορική Συνοικία (μουσεία, σχολεία) – Χρήσιμη Συνοικία (νοσοκομείo, καταστήματα εργαλείων)[14] – Φρικιαστική Συνοικία κ.λπ. Κι ένα Αστρολάριο[15] οπού θα βρίσκονται συγκεντρωμένα όλα τα είδη των φυτών σύμφωνα με τη σχέση τους με τους αστρικούς ρυθμούς, ένας Πλανητικός Κήπος ανάλογος με αυτόν που θέλει να φτιάξει ο αστρονόμος Thomas στην περιοχή Laaer Berg της Βιέννης. Απαραίτητος για να αποκτήσουν οι κάτοικοι συνείδηση του σύμπαντος. Ίσως και μια Συνοικία του Θανάτου, όχι για να πεθάνεις σε αυτήν αλλά για να ζήσεις εκεί ειρηνικά – σκέφτομαι εδώ το Μεξικό και ένα είδος σκληρότητας μέσα στην αθωότητα που εκτιμώ κάθε μέρα όλο και περισσότερο.
Για παράδειγμα, η Φρικιαστική Συνοικία θα αντικαταστήσει επαρκώς εκείνες τις τρύπες, τις πύλες της κολάσεως, που κάποτε είχαν στην ιδιοκτησία τους πολλοί άνθρωποι στην πρωτεύουσα: συμβόλιζαν τις δυνάμεις του κακού στη ζωή. H Φρικιαστική Συνοικία δεν θα έχει ανάγκη πραγματικούς κινδύνους, όπως παγίδες, μπουντρούμια ή ορυχεία. Θα είναι δύσκολο να την προσεγγίσει κανείς και θα είναι τρομακτικά διακοσμημένη (διαπεραστικά σφυρίγματα, κουδουνίσματα από ξυπνητήρια, σειρήνες που θα ηχούν περιοδικά με ακανόνιστο ρυθμό, τερατώδη γλυπτά, μηχανοκίνητα οχήματα).[16] Θα είναι τόσο λίγο φωτισμένη τη νύχτα όσο εκτυφλωτικά φωτισμένη θα είναι την ημέρα μέσω της ακραίας χρήσης του φαινομένου της αντανάκλασης. Στο κέντρο της συνοικίας θα βρίσκεται η «Πλατεία του Φρικτού Οχήματος».[17] Ο κορεσμός της αγοράς από ένα προϊόν προκαλεί την πτώση της αξίας αυτού του προϊόντος: τα παιδιά[18] θα μαθαίνουν μέσα από την εξερεύνηση της Φρικιαστικής Συνοικίας να μην φοβούνται πια τις οδυνηρές στιγμές της ζωής αλλά να τις διασκεδάζουν.
Η κύρια δραστηριότητα των κατοίκων θα είναι η ΔΙΑΡΚΗΣ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ. Η διαρκής αλλαγή τοπίου θα έχει ως αποτέλεσμα την καθολική ανοικείωση.
Τα ζευγάρια δεν θα περνούν πια τα βράδια στα σπίτια τους όπου διαβιούν και δέχονται καλεσμένους, μια κοινωνική έκφραση του συνηθισμένου ευτελισμού. Η ερωτική φωλιά θα βρίσκεται μακριά από το κέντρο της πόλης: θα αναπαράγει φυσικά μία αίσθηση εξωτικότητας σε έναν χώρο που δεν θα φωτίζεται πολύ και θα είναι κρυμμένος ώστε να δημιουργείται μια ατμόσφαιρα μυστικότητας. Η αντίθετη κίνηση, η αναζήτηση ενός κέντρου για σκέψη θα γίνεται βάσει της ίδιας τεχνικής.
Αργότερα, καθώς οι κινήσεις αναπόφευκτα θα εξαντληθούν, η περιπλάνηση θα εγκαταλείψει εν μέρει τη σφαίρα του άμεσου βιώματος για τη σφαίρα της αναπαράστασης.
Σημείωση: Σε κάποια γειτονιά που ονομάζεται Saint-Germain-des- Prés, για την οποία δεν έχει γράψει ακόμη κανείς τίποτα, υπάρχει μια ομάδα που δρα σε ιστορική κλίμακα βάσει αυτής της ηθικής της περιπλάνησης. Αυτό το μαγικό συλλογικό πνεύμα, που ήταν μέχρι τώρα κρυμμένο, είναι η μόνη εξήγηση για την τεράστια επιρροή που είχαν αυτά τα τρία τετράγωνα στον κόσμο, μια επιρροή που άλλοι προσπάθησαν να εξηγήσουν στη βάση των ανεπαρκών πεδίων της ένδυσης και της μουσικής ή ακόμη πιο ηλίθια στη βάση των υπόπτων εγκαταστάσεων πορνείας (και η Pigalle[19];).
Σε μελλοντικά βιβλία θα διευκρινίσουμε τι ήταν η συγκυρία του Saint Germain και ποιες ήταν οι επιπτώσεις της (O Νέος Νομαδισμός του Henry de Béarn, η Όμορφη Νεολαία του Γκυ Ντεμπόρ κ.λπ.). Αυτό δεν θα ρίξει μόνο φως σε μια «αισθητική της συμπεριφοράς» αλλά και στα πρακτικά μέσα για τη δημιουργία νέων ομάδων και, κυρίως, θα αποτελέσει μια πλήρη φαινομενολογία των ζευγαριών, των συναντήσεων και της διάρκειας, την οποία θα μελετήσουν λυσιτελώς οι μαθηματικοί και οι ποιητές.
Τέλος, αξίζει να υπενθυμίσουμε σε όσους φέρνουν την αντίρρηση ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να επιβιώσουν με την περιπλάνηση ότι μέσα σε κάθε ομάδα ανθρώπων ανατίθεται σε συγκεκριμένους χαρακτήρες (ιερείς ή ήρωες) η αντιπροσώπευση διάφορων ειδικών ρόλων, σύμφωνα με το διπλό μηχανισμό της προβολής και της ταύτισης. Η εμπειρία δείχνει ότι η περιπλάνηση αντικαθιστά ευεργετικά τη θεία λειτουργία: κάνει ευκολότερη την επικοινωνία συγκεντρώνοντας τις ενέργειες όλων προς όφελος της συλλογικότητας.
Η αντίρρηση που τίθεται στην περιπλάνηση από οικονομική άποψη καταρρέει αμέσως. Γνωρίζουμε ότι όσο περισσότερο ένας τόπος προορίζεται για ελεύθερο παιχνίδι τόσο μεγαλύτερη είναι η επιρροή που ασκεί στους ανθρώπους και τόσο μεγαλύτερη είναι η δύναμη έλξης του. Αυτό καταδεικνύεται από την τεράστια αίγλη που απολαμβάνουν το Μονακό, το Λας Βέγκας και το Ρενό, καρικατούρες της ελεύθερης ένωσης. Ωστόσο, πρόκειται απλώς για τζογαδόρικα παιχνίδια με το χρήμα. Η πρώτη πειραματική πόλη θα μπορούσε σε μεγάλο βαθμό να ζει από έναν εγκεκριμένο και ελεγχόμενο τουρισμό. Οι μελλοντικές δραστηριότητες και παραγωγές της πρωτοπορίας θα έτειναν να συγκεντρωθούν εκεί. Σε μερικά χρόνια θα γινόταν η διανοητική πρωτεύουσα του κόσμου και θα αναγνωριζόταν παντού ως τέτοια.
[1]. (σ.τ.μ.) Η λέξη recuperation μεταφράζεται τόσο ως αποκατάσταση όσο και ως επαναφομοίωση. Κρατήσαμε την πρώτη μετάφραση, η οποία δυστυχώς δεν μπορεί να αποδώσει το λογοπαίγνιο.
[2]. (σ.τ.μ.) Το Νοσοκομείο της Αγίας Άννης ήταν ένα γνωστό ψυχιατρικό άσυλο.
[3]. (σ.τ.μ.) Ως «Άγριο Δρόμο» μεταφράζουμε το γαλλικό «Rue Sauvage» (οδός Sauvage). Πρόκειται για έναν δρόμο του Παρισιού, στην καταστροφή του οποίου από την ανέγερση τεράστιων εργατικών πολυκατοικιών αναφέρεται το παρακάτω κείμενο από το 7ο τεύχος του περιοδικού Potlatch που δημοσιεύτηκε στις 3 Αυγούστου του 1954:
Η καταστροφή της οδού Sauvage
Ένα από τα πιο όμορφα και αυθορμήτως ψυχογεωγραφικά μέρη του Παρισιού βρίσκεται υπό εξαφάνιση.
Η οδός Sauvage, στο 13ο διαμέρισμα, ο τόπος της πιο συγκλονιστικής νυχτερινής θέας στην πρωτεύουσα, που βρίσκεται ανάμεσα στις σιδηροδρομικές γραμμές του Σταθμού Άουστερλιτς και σε μια άδεια έκταση κατά μήκος του Σηκουάνα (οδός Fulton, οδός Bellievre) έχει περιφραχτεί –από τον προηγούμενο χειμώνα– με πολλές από αυτές τις εξουθενωτικές κατασκευές που παρατάσσονται στα προάστια για να στεγάσουν φτωχούς ανθρώπους.
Θρηνούμε για την εξαφάνιση ενός ελάχιστα γνωστού δρόμου, που όμως ήταν πιο ζωντανός από τα Ηλύσια Πεδία και τις φωταψίες τους.
Δεν έχουμε κάποια ιδιαίτερη προτίμηση στη γοητεία των ερειπίων. Όμως, οι πολιτικοί στρατώνες που υψώνονται στη θέση τους έχουν τέτοια ασχήμια που απευθύνουν ανοιχτό κάλεσμα στους δυναμίτες.
[4]. (σ.τ.μ.) Στην Αποβάθρα των Χρυσοχόων (Quai des Orfèvres), οδό επί της νησίδας Île de la Cité στον Σηκουάνα, στο κέντρο του Παρισιού, βρίσκεται η γενική αστυνομική διεύθυνση του Παρισιού. Ο συγγραφέας κάνει ένα λογοπαίγνιο καθώς η λέξη placement σημαίνει τόσο εύρεση εργασίας όσο και σύλληψη από την αστυνομία.
[5]. (σ.τ.μ.) Ο Φιλίπ Πινέλ (Philippe Pinel) ήταν Γάλλος ψυχίατρος κατά την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης. Είναι γνωστός ως ο πρώτος ψυχίατρος που κατήργησε τις αλυσίδες με τις οποίες έδεναν τους ασθενείς στα ψυχιατρικά άσυλα. Εισήγαγε τη λεγόμενη «ηθική θεραπεία», προσεγγίζοντας τους ασθενείς με σεβασμό για την προσωπικότητά τους και προτρέποντάς τους να συμμετέχουν σε ομαδικές δραστηριότητες μέσα στο άσυλο. Υπήρξε πρωτοπόρος σε έναν χώρο όπου μέχρι τότε οι «τρελοί» θεωρούνταν για αιώνες δαιμονισμένοι.
[6]. (σ.τ.μ.) Η ισπανική λέξη hacienda αναφέρεται στα μεγάλα αγροκτήματα της Λατινικής Αμερικής κατά την περίοδο της ισπανικής αποικιοκρατίας. Ο όρος προέρχεται από την ισπανική haciendo που σημαίνει πράττειν.
[7]. (σ.τ.μ.) Τα «άλογα που γεννιούνται μέσα από τη θάλασσα» και οι «κίτρινοι νάνοι της τύχης» απαντώνται σε ευρωπαϊκούς μύθους και παραμύθια.
[8]. Χειρόγραφη διόρθωση του αρχικού «ζωντανών τοπίων».
[9]. Χειρόγραφη διόρθωση. Ο συγγραφέας είχε αρχικά δαχτυλογραφήσει: «ο άνθρωπος της πόλης απομακρύνεται από την κοσμική πραγματικότητα».
[10]. Στην προηγούμενη εκδοχή του, το κείμενο συνέχιζε: «Θα αποτελέσει ένα μέσο γνώσης και ένα μέσο δράσης».
[11]. Οι λέξεις «με αθωότητα» που ακολουθούσαν έχουν διαγραφεί.
[12]. (σ.τ.μ.) Ο όρος «αυλή των θαυμάτων» χρησιμοποιείτο τον 16ο και τον 17ο αιώνα στη Γαλλία για τις φτωχογειτονιές του Παρισιού όπου διέμεναν οι άνεργοι προλετάριοι που είχαν μεταναστεύσει εκεί από την ύπαιθρο. Καθώς ένα μεγάλο κομμάτι αυτού του πληθυσμού βασιζόταν στη ζητιανιά για την επιβίωσή του, εφευρίσκονταν τρομεροί τραυματισμοί και αποτρόπαιες ασθένειες στην προσπάθεια κάθε ζητιάνου να κερδίσει όσο το δυνατόν περισσότερα. Εξ ου και το όνομα «αυλή των θαυμάτων».
[13]. (σ.τ.μ.) Ο «Πύργος του Νελ» ήταν ένα από τα τέσσερα φρούρια στο παλιό τείχος του Παρισιού που χτίστηκε στις αρχές του 13ου αιώνα και γκρεμίστηκε το 1665. Τον 19ο αιώνα ο Αλέξανδρος Δουμάς έγραψε το ομώνυμο μυθιστόρημα, στο οποίο περιέγραφε τον πύργο ως τόπο οργίων όπου δολοφονήθηκε στις αρχές του 14ου αιώνα η Βασίλισσα της Γαλλίας. Αυτή η ιστορία βασίζεται σε έναν θρύλο του 15ου αιώνα.
[14]. Στην προηγούμενη εκδοχή του κειμένου εντός της παρένθεσης γραφόταν: «νοσοκομείο, μπαρ, εργαλεία».
[15]. Στην προηγούμενη εκδοχή του κειμένου: «ένα Απαραίτητο Αστρολάριο».
[16]. Στην προηγούμενη εκδοχή του κειμένου: «κινούμενα μηχανοκίνητα οχήματα, τα λεγόμενα Αυτο-Κίνητα».
[17]. Η προηγούμενη εκδοχή του κειμένου έγραφε: «Στο κέντρο της συνοικίας, στην Πλατεία του Φρικτού Οχήματος, ένα όχημα εκθαμβωτικά χρωματισμένο θα δονείται στον άνεμο με φοβερό θόρυβο».
[18]. Στην προηγούμενη εκδοχή του κειμένου: «τα παιδιά και οι ενήλικες θα μαθαίνουν».
[19]. (σ.τ.μ.) Pigalle ονομάζεται μια πλατεία στο Παρίσι και η γύρω περιοχή όπου υπάρχουν μέχρι σήμερα επιχειρήσεις που εκμεταλλεύονται τη σεξουαλική εργασία. Για αυτό εδώ ο Στσεγκλώφ αμφισβητεί ότι η πορνεία παίζει οποιοδήποτε ρόλο στην επιρροή της περιοχής Saint Germain.
